pescit, quæ elementorum qualitates, vires, misturas expendit, quæque totius mundi originem, ordinem, harmoniam contemplata in summi Numinis notitiam enititur atque assurgit: hæc societates publicas fœderum vinculis copulavit, legum authoritate sanxit, pœnarum ac præmiorum dispensatione munivit, humani corporis fabricam inspexit, organorum usus et temperamenta perquisivit, sanitatem tuendi, morbosque depellendi facultatem procudit, juris celebres pandectas condidit, et salutares medicinæ aphorismos definivit. Eadem numeris leges præscripsit, sonorum discrepantias ordinavit, figurarum proprietates indagavit, momenta ponderum libravit, temporis fluxam seriem digessit, radiorum subtilem efficaciam explicuit, terreni orbis faciem delineavit; quin derelicta humo adivit Deos, et per æthereas regiones spatiata syderum vagos circuitus certis periodis circumscripsit, sphærarum ingentes machinas conflavit, detornavit eccentricos, epicyclos edolavit, totque inde nobis scientias subtilissimas, utilissimas, pulcherrimas incredibili solertia, mirifico acumine concinnavit: ne enumerando molestior sim, illa scientiæ omnis et sapientiæ humanæ fundamenta stravit, principia elicuit, regulas adaptavit, methodum contexuit; illa artes et disciplinas omnes quas colimus, invenit, auxit, perfecit et propagavit. Quid enim morer illorum homi num nullo fultum probabili argumento superstitiosum commentum, qui Ægyptiis et Chaldæis, nescio quibus, artium inventionem ascribunt? non habentes interim unicum vel philosophicum axioma, vel theorema mathematicum, ab illis magistris quod acceperint, obtendere; saltem præstigias magicas, et vanitates astrologicas, incertas quasdam traditiones et vagas observatiunculas si excipiant; quum e contra Græci

nostri quibus temporum intervallis gradatim singula repererint, in prompto est unde irrefragabilis historia luculentis indiciis comprobemus. Quid enim an Homero, Pindaro, Eschylo poësim; Hippocrati medicinam; Pythagoræ, Platoni, Euclidi, Archimedi arithmeticam et geometriam; Eratostheni, Hipparcho, Ptolemæo astronomiam et geographiam; Empedocli, Anaxagoræ, Democrito physicam, Aristotelis divino ingenio Dialecticam, Rhetoricam, Ethicam, Politicam, et disciplinas propemodum omnes repertas, ampliatas, ornatas, aut in ordinem redactas abjudicare ausit quispiam sanus cerebri, et qui nolit tantis beneficiis ingratum, tantis meritis injurium sese profiteri? Anne magis quicquam liquidis constet indiciis, quam hos Græci oris, si minus stirpis, omnes, scientiarum fabricam ab imo quasi solo ad tantum fastigium evexisse; neque ab Euphrate, nec a Nili incompertis fontibus, sed ab Heliconis pellucida scaturigine ipsas promanasse? Testor illa tot quæ nec irrumpentium barbarorum diluvio absorpta, nec voracis ævi maligno dente absumpta etiamnum supersunt in omni genere scientiæ præclara inventa, gravissima scripta, monumenta veneranda, quorum nullum fere extat insulsum, vel inutile, aut indignum animis vestris concipi, manibus teri, memoriis insculpi; saltem si vobis potius est, doctrinæ incorruptos latices a puris fontibus imbibere, quam longo decursu contaminatos rivulos et lutulentas lacunas ingurgitare. Et sane nisi his literis perspectis, nullius artis ut non origo investigari, ita nec nomen ipsum intelligi, nec termini innotescere possunt, adeo impares fuerunt alii homines non tantum inveniendis artibus, sed et exprimendis: addere licet, nec sine hujus subsidio ullius alterius linguæ exquisitam notitiam obtineri:

ne Latine quidem, quæ ab hoc penu ornatum petit, ab hoc thesauro opes suas mutuatur. Etenim quis ignorat Romani eloquii parentem Tullium, quantus vir fuit, dum Græcos rhetores et philosophos legit, excussit, imitando expressit, seipso fatente tantum evasisse? Quis Latina Musæ caput, Mantuanum vatem, ex Graiis lauretis sibi triplicem corollam decerpsisse; a Siculo pastore Bucolicas nequitias hausisse, quid faciat lætas segetes ab Ascræo sene canendum didicisse, eque filis Homericis præcipue divinæ Æneidos telam pertexuisse? Quis Terentium a Menandro, quos gessit, politulos soccos, aut Senecam ab Euripide sublimes cothurnos furto abstulisse dicam, an mutuo accepisse? Quis vero Catonem negat meritas pœnas dedisse, Græcæ linguæ elementa dum sexagenarius disceret, maximus ille quidem imperator, senator, orator, sed major futurus, si quibus studiis languentis senii curam adhibuit, iisdem juvenilis ingenii impendisset ardorem, et meliorem ætatem imbuisset? quid quod florente cum imperio lingua, etiam a cunis medio Latio innutriti, et a Romanis parentibus oriundi summi viri egregia sensa animi Græce protulerint, et exscripta posteris commendarint, patrii præ illo sermonis sterilitatem atque inopiam confitentes? e quibus conticendos non existimo, par nobile Cæsarum, M. Antoninum, et Julianum, imperatorum ingeniosissimum hunc, illum sapientissimum. Nec immerito illi, quando hujus linguæ tam locuples varietas, diffusa copia, immensa amplitudo sit, quam nulla inventionis fœcunditas exhaurire, nulla difficultas torquere, nulla novitas eludere queat, felicissimæ compositionis facilitate crescentem semper, et ultra omnes terminos se protendentem; tanta autem vis et efficacia significandi, affectuum vehe

mentissimo ardori accendendo simul et sopiendo, mentis concitatissimis motibus effundendis, conceptuum altissimæ sublimitati exæquandæ quæ omnino par atque idonea existat, eaque in alium sermonem, nisi ut robur suum amittat, ac genuinum imminuat vigorem, nulla transfundenda versione, nulla simulatione detorquenda. Quibus autem aliis coloribus quam suis, eloquii Attici nitida mundities, venusta gratia, dilucidus splendor rite adumbrentur, quibus orationem luminibus collustret, flosculis pingat, aculeis infigat, quam candida ubertate dilatet, quam arguta brevitate astringat? Ut necesse habeam præterire non alio ore effingendum pronunciandi magnificum decus, augustique soni cum incredibili suavitate conjunctam ineffabilem majestatem, auscultantis aures quæ grato horrore feriat, incantet dulci harmonia, et quodam quasi tonitru percellat; ut quod invidiæ œstro percitus Eschines Demostheni olim objecit, non minus idem in Græcos omnes quadraverit, nimirum loqui illos, οὐ ῥήματα, ἀλλὰ θαύματα. Verum hujusce linguæ præstantissima laus est, eaque extra omnis controversiæ jactum posita quam longissime, quæque sola sufficiat affectibus erga illam vestris conciliandis, et acerrimis studiis asserendis, quod quæ semper nobilissima, pulcherrima, utilissima erat, ea jamdudum linguarum sanctissima quoque fuerit, utpote quæ divinioris scientiæ cimelia conservarit, sublimioris veritatis oracula fuderit, sanctioris sapientiæ mysteria recluserit, et illud humano generi gratissimum salutis æternæ præconium evulgarit, ut quam antea nescire stolidum et absurdum fuit, eam modo ferme profanum, et pene impium sit negligere. At quid operam meam frustra abutor, et vestram lacesso patientiam, humanissimi auditores, rei præ

stantiam dum deprædico, vobis usu, familiaritate, peritia abunde cognitæ et exploratæ ?

Quin potius supplicibus votis divinam benignitatem imploro, mihi ut suscepto muneri exequendo promptum animum, idoneas vires, propitiam valetudinem indulgeat, vobis faventes aures, et candidam judicii æquitatem præstet, conatus meos qualescunque ut boni consulatis, nobisque omnibus hanc mentem indat, hæc et reliqua studia nostra ad suum honorem amplificandum, et nostram salutem promovendam, ut serio ac sedulo conferamus. Dixi.